Uyku-uyanıklık bozuklukları, zihinsel ve duygusal sağlık durumuyla ilişkilendirilen uyku düzeni problemlerini ifade eder. Bu tür bozukluklar genellikle psikolojik faktörler, stres, anksiyete, depresyon gibi duygusal durumlar veya yaşam olayları ile ilişkilidir. Bazı uyku-uyanıklık bozuklukları:
- İnsomni (Uykusuzluk) Bozukluğu: Psikolojik stres, endişe veya depresyon gibi duygusal faktörler, uykusuzluğa neden olabilir. Bu durumda kişi uykuya dalamama, uykusuzluk, gece uyanma veya erken uyanma gibi sorunlar yaşayabilir.
- Hypersomnia (Aşırı Uykulu Olma) Bozukluğu: Duygusal sıkıntı, depresyon veya psikososyal stres, aşırı uykulu olma belirtileri ile ilişkilendirilebilir.
- Narkolepsi: Narkolepsi, katapleksi (aniden kas gücünü kaybetme), halüsinasyonlar ve gün içinde anormal derecede uyuklama ile karakterizedir. Duygusal stres, bu tür narkoleptik belirtileri tetikleyebilir.
- Parasomnia Bozuklukları: Gece terörleri, uyurgezerlik ve diğer parasomni bozuklukları, stres, anksiyete veya duygusal bozukluklarla ilişkilendirilebilir.
- Cirkadiyen Ritim Bozuklukları: Psikolojik stres, depresyon veya anksiyete, biyolojik saatin normal uyku-wake döngüsünü etkileyebilir. Örneğin, gece çalışma, sosyal jet lag gibi faktörlerle ilişkilidir.
- Ayrılmış REM Uyku Bozukluğu (RBD): Duygusal stres ve psikolojik faktörlerle tetiklenebilen bir durumdur. Bu bozuklukta, genellikle rüya sırasında normalde kasların felç olduğu REM (hızlı göz hareketleri) uyku sırasında kişi hareket edebilir.
- Uyku-Fase Bozukluğu: Duygusal durumlar, stres veya travma sonrası stres bozukluğu (PTSD) gibi psikolojik sorunlar, uyku-fase bozukluğuyla ilişkilendirilebilir.
Bu bozuklukların tedavisi genellikle bir sağlık profesyoneli, özellikle psikiyatrist/klinik psikolog veya uyku uzmanı tarafından yönlendirilir. Tedavi seçenekleri arasında psikoterapi, ilaç tedavisi, stres yönetimi teknikleri ve yaşam tarzı değişiklikleri bulunabilir. Bu tür bozukluklarda, altta yatan psikolojik sorunların da ele alınması önemlidir.